Үндэстний үзэл

         Хүү минь цаг цагийн урсгалд үл автах

         Чин бат санааг эрхэмлэж яв.

         Чингэж чадвал мөнхийн ус олсноос ялгаа нь үгүй.

                                Д.Маам Газар шороо роман

Үндэстний үзэл нь цөөнхийн болон олонхын эрх ашгийг хамгаалдаг нийгмийн төлөөлөгчдийн тайлбарладаг шиг алан хядах хэт даврах ,нэг үндэстэн нөгөөгөө дарлах үзэл биш юм.Мөн овог омог ястны ,аймаг хошууны ,жалга довны ч үзэл биш!

Үндэстэн гэдэг бол нэгэн арьстны доторх хэл соёл, үүсэл гарвал нэг, овог омог, ястныг багтаасан угсаатны дээд хэлбэр мөн. Аливаа бие даасан хэл, соёл, түүхтэй, олон Улсын сувьект болсон ард түмнийг Үндэстэн хэмээн нэрлэдэг.

Үндэстэн нь бусад улс үндэстнээс хараат бус, бие даан тусгаар оршиж, өөрийн дотоод болон гадаад бодлогыг ард түмнийхээ хүсэл зорилгод нийцүүлэн хэрэгжүүлэх, дэлхийн бусад Улс, Үндэстнүүдтэй эрх тэгш зэрэгцэн орших явдал нь Үндэстний үзлийн гол тулгуур зарчим мөн. Үндэстэн нь бүтээсэн соёл иргэншлээ хадгалах, хамгаалах хөгжүүлэх, газар нутаг, эх орондоо бүрэн эрхт эзэн нь байж, ертөнцийг үзэх үзэл санаандаа тулгуурлан нийгмийн чиг шугамаа тодорхойлох, Улс Үндэстнээ хөгжүүлэх улс төр, эдийн засгийн бодлогоо боловсруулан хэрэгжүүлэх бүрэн эрхтэй. Үүнийг л Үндэстний үзэл гэж байгаа юм.

Үндэстний үзэл нь улс төр, эдийн засаг, шашны болоод нийгмийн анги давхаргын ашиг сонирхол хэмээн явцуурдаггүй бөгөөд Үндэстний нийтлэг эрх ашгийг алив бусад, ашиг сонирхлын бүлгийн эрх ашгаас ямагт дээгүүрт тавьдгаараа бусдаас эрс ялгаатай. Үндэстний үзэл нь Үндэстнийг овог омог ястан, баян хоосон, мэргэжил боловсрол, эр эм, хөгшин залуу хэмээн ялгаварлан гадуурхдаггүй бөгөөд тухайн Үндэстний хэн боловч нийгэмд тэгш эрхтэй ба үнэнч шударгыг эрхэмлэвэл зохино хэмээн үзнэ. Нийгмийн харилцаа шударга үнэн дээр тулгуурлаж, тэгш эрх шударга ёсыг дээдэлж, Төр засаг нь Улс, Үндэстний эрх ашгийг эн тэргүүнд тавьж, хийж бүтээх, цогцлоон байгуулах боломж бололцоог хууль, эрх зүйн үүднээс зөв бүрдүүлэн өгч /аливаа хуулийн үзэл баримтлалын цөмд Үндэстний эрх ашиг байх/ чадаж баймааж нь нийгэм соёл, шинжлэх ухааны бүх салбарт Монгол Үндэстэн хөгжин дэвших үүд хаалга бүрнээ нээгдэх болно.

Үндэстний үзэл санаа Хүн төрөлхтөний ухамсарт амьдрал эхэлсэн тэр цагаас өнөөдрийг хүртэл биднийг төсөөлж байснаас ч урт хугацаанд боловсрон амьдрахуйн, оршихуйн утга учрыг тайлсан, өөртөө шавхагдашгүй нөөц бололцоог агуулж байдаг хамгийн хүчирхэг үзэл санаа юм.

Үндэстний үзэлгүйгээр бие даасан Үндэстэн бүрэлдэн тогтох учиргүй. Дундад зууны Хятад, Орос, Персүүдэд Үндэстний үзэл санаа байгаагүй бол тэд, тэдний газар нутаг өнөөдөр Монгол Улсын нэг бүрэлдэхүүн хэсэг л байх байлаа.

1930-аад онд Үндэстний үзэл санаан доор нэгдсэн Германчууд эдийн засгийнх нь 80%-г атгаж байсан Еврэй нараас Үндэстнээ чөлөөлж, асар богино хугацаанд улс төр, эдийн засгийн хувьд хүчирхэг системийг байгуулж, коммунист капиталист хоёр ертөнцийг сандаргаж байлаа.

Мөн эх оронч үзлээр зэвсэглэсэн залуу ЗХУ, Германы хүчирхэг армийг бут цохиж, эх орноо харийн түрэмгийлэлээс чөлөөлж байв. Үндэстний үзэл санаагаар зэвсэглэсэн Япон орон дайны дараах өлсгөлөн, гуйланчлал, хямралаас эх орноо гаргаж, өнөөдөр дэлхийн тэргүүлэх гүрэн болтлоо хөгжжээ. Мөн тийм ядуу дорой байдлаас Хятад улс, БНСУ, Иран, /Ирак/, Турк, Энэтхэг, Казакстан улсууд үндэстний үзэл санаагаар удирдуулан эх орноо хөгжлийн өндөрлөг өөд хөтлөж чадсан юм. Эх оронч үзэл санаа нь Кубад капитализмыг сөрөн зогсох агуу хүч өгч, Америк үндэстэн гэж байхгүй ч Америк -Миний эх орон гэсэн үзэл санаа нь Америкийг (хамгийн хамгийн) хэмээсэн зорилгод нь хүргэж чаджээ.

Үндэстний эрх ашигаа улс төр, эдийн засгийн бодлогынхоо цөмд тавьсан Казакстан улс өнөөдөр хөгжлийн өөд эрчимтэй урагшилсаар байна.

Тийнхүү Улс Үндэстнүүд Үндэстний үзэл, эх оронч үзлээр тугаа хийж, урагшлан дэгжиж байна. Харин өнөөгийн Монголд Үндэстний эрх ашгийн төлөө тэмцсэн Үндэстний үзэлтэнүүд учир битүүлгээр өөд болсоор …!!?

Монгол Үндэстнийг гутаан доромжлогсод, Үндэстний эрх ашгийг задлан бутаргагчид, газар нутаг, эрх ашгийг худалдагсад, Улс үндэстний оршин тогтнох тулгуур үндсүүдэд халдагсад Монгол төрийг зайдагнаж, Монгол Үндэстний эрх ашигт харшилсан олон олон шударга бус хуулиудыг баталсаар…!!?

Ухаараач ! Монгол ахан дүүс минь!!

Бидэнд Монгол Үндэстэн хэмээх нэгэн нэр, нэгэн эрх ашиг бий билээ. Түүнийгээ буюу Үндэстний эрх ашгаа улс төр, эдийн засгийнхаа бодлогын цөмд тавьж чадвал бидний Монголчуудын хүссэн хүсэл зорисон зорилго биелж, гуйж царайчилж, бэлэнчилэн завшиж, үнэлж баршгүй өмчөө хувьчилж худалддагаа орхиж, санаж сэдэж, бүтээн туурвиж, цогцлоон байгуулж дэлхийн хөгжилтэй гүрнүүдтэй хөл нийлүүлэн алхах болно.

Тийнхүү Монгол Үндэстэн дахин сэргэж хараа дээгүүр эрүүл чийрэг, оюун төгс ард нь өсөн торниж, Үндэстэн нэгдэн нягтарч, эрч хүч нь хуйлран шуугиж, цогц нэгэн төгөлдөр бүтцийг олж халдахад харишгүй, эвдье гэвч эвдэршгүй цул нэгэн бие болж мөнхийн хуулиар мөнхөд оршино. Тиймээс Үндэстний эрх ашиг гэж юу болох, Үндэстний оршин тогтнох тулгуур үндсүүд гэж юу болохыг ухамсарлан ойлгох цаг нэгэнт болжээ.

Үндэстэн эрх ашигаа хамгаалахгүй бол, Үндэстэн оршихуйгаа ухамсарлахгүй бол мөхөх болно. Энэ бол Ертөнцийн хууль!!! Үүнийг өчүүхэн би бодож олсон юм биш.

Эцэг өвгөдийн маань хад чулуун дээр сийлж үлдээсэн агуу их гүн ухаан - Мөнх галын гүн ухаан, Хасын хууль ийнхүү сургаж байгаа юм.

Мэдэгтүн! Сахигтүн!

Бид аливаа ард түмэнтэй найрсаг харилцааг эрхэмлэх хэдий ч дээрэнгүй, ёс бус, эрх тэгш биш харилцааг хүлцэж үл болно. Бид Мoнголын ард түмний өмч эрдэнэс баялгыг гадаадын болон дотоодын хэн нэгэн буюу хэсэг бүлэг зальт этгээд тонон дээрэмдэхийг тэвчиж үл болно.

Бид Монголын Үндэстний түмэн үеийн суу билэгт хөвгүүд охидын зүтгэл тэмцэл, олон мянган эх оронч баатруудын эрэлхэг зориг, эрдэм ухааны хүчинд өнөө бидэнд өвлөгдөн ирсэн энэ Монгол улсын Бүрэн эрх, Эрх чөлөөг, Газар нутгийн бүрэн бүтэн байдлыг хэн нэгэн буюу хэсэг бүлэг зальт этгээд эвдэхийг тэвчиж үл болно!!

Чингэж чадвал Монгол үндэстэн оршин байх болно. Чингэж чадвал Монгол үндэстний ирээдүй гэрэл гэгээтэй байж, Монгол Улс хөгжиж дэвших нь Монголчууд бидний гарт байх болно.Тэр үед хөгжлийн өндөрлөгт хэр хурдан хүрэх нь та бидний чинхүү зүтгэл, нөр их хөдөлмөрөөс хамаарах болно.

Үүний тулд Үндэстний үзэл санаан дор нэгдэж аливаа бусармаг үзлийг таягдан хаясугай.

Монгол Үндэстний оюуны мэлмий тунгалаг байг.

Нэгэн үзэл санаан дор нэгдэгтүн.

Үндэстний үзэл санаан дор Нэгдэн нягтрагтүн!!

Нэгэн эрх ашигт нэгдэгтүн

Монгол Үндэстний язгуур эрх ашигт

Нэгдэн нягтрагтүн!!!

Нэгэн цул биейиг ологтун

Монгол Үндэстний ард хэн боловч

Монгол Үндэстний ард хэн боловч Монгол Үндэстэн хэмээх

Нэгэн биеийн хэсэг болой!!

А.Гэрэл УБ хот

Монголын Үндэстний үзэлтнүүдийн үзэл баримтлал

         Бид Монгол улсын өнөөгийн улс төр, эдийн засгийн байдлыг судалж үзээд Монгол улс урагш дэвших биш хойш ухарч байна хэмээн дүгнэхэд хүрлээ. Урагш алхая хэмээсэн ч сонгосон нийгэм маань дэндүү олон юм.

 Монгол улс “хүмүүнлэг, иргэний, ардчилсан нийгэм цогцлуулан хөгжүүлхийг эрхэм зорилго болгоно” хэмээн 1992 онд баталсан ардчилсан Үндсэн хуулиндаа тунхагласан билээ. Эдгээр нийгмүүд цөөн санагдсан бололтой энэрэнгүй, нээлттэй, зах зээлийн, капиталист, социалист, даяарчилагдсан ... гэх мэт нийгмүүдийг “ардчилагчид” байгуулж эхлээд удаж байна. Гэтэл Монгол улс бол нэг Улс, нэг субьект юм. Нэг юм, үзэгдэл олон замаар хөдлөх боломжгүй. Тэр олон замаар хөдөлье хэмээвэл задрах хэрэгтэй болно. Хэрэв тухайн юм, үзэгдэл задарч эхэлбэл уг юм оршин байхаа болино буюу мөхнө.
“Ардчилал”-ын хэмээх үед тухайлбал 1990-ээд оноос хойш Монгол улсад 30 гаруй нам, 10000 гаруй төрийн бус байгууллага, Христийн, Буддын, Лалын, Морманы гэх мэт олон арван сүм хийд бий болж, Монгол улс үзэл санааны болон эрх ашгийн хувьд урьд өмнө хэзээ ч байгаагүйгээр задарч бутарсан байна! Үндэстэн оюун санаа, эрх ашгийн хувьд задарч бутарна гэдэг бол хөгжил биш ээ! Монгол Үндэстэн, Монгол Улсын хувьд энэ нь мөхөл гэсэн үг! Монголын нийгмийн хувьд энэ бол уналт, ухралт мөн.
Монгол улс ийнхүү хойш ухарсаар байх уу?! Эсвэл төөрөгдөлд хөтөлж буй тэр олон замыг орхиж, Үндэстний хөгжил дэвшил хэмээх нэг замыг сонгох уу?! Улс, Үндэстнийг задлан бутаргаж буй “Хувь хүний эрх ашиг, хувийн өмч”-ийг эрхэмд үзэх үзэл санаа-г үргэлжлүүлэн! мянга мянган эх оронч баатаруудын халуун амь, бүлээн цус, мятаршгүй зүтгэлээр олсон халдашгүй дархан эрхээ худалдаж! эх орондоо боолчлогдон! эх орон газар нутгаа харь хүмүүст найр тавьж! агуу их соёл, агуу түүхт өвөг их Үндэстнийг булшлах уу?! Биднийг чөдөрлөж буй бусармаг явдлаас салахуу?! эсвэл тэр өмхий намагт живэх үү?! Эдгээр асуултанд хариулах цаг нэгэнт болжээ!! Харь элэгтнүүд Монгол цөөн байвал! бас дахин цөөхөн болбол Монгол хөгжилд хүрэх боломж тэр мөн! хэмээн тавлаж байна. Монголчууд задарвал! бас дахин задарвал! хэмээн тэд шүлсээ савируулж байна. Энэ бүхний хажуугаар нүдээ аниад өнгөрөх эрх агуу их Монгол Үндэстний эс ширхэг болж төрсөн бидэнд байсангүй. Учир иймээс Монгол Үндэстний ирээдүйн сайн сайхан амьдралын төлөө Монголын Үндэстний үзэлтнүүд нэгдэж байна.
Монголын Үндэстний үзэлтнүүдийн зорилго нь Үндэстний бахархалыг сэргээж, Үндэстний нэгдлийг бэхжүүлэх, Монгол үндэстний язгуур эрх ашгийг тодорхойлж, түүнийг Монгол улсын Үндсэн хуулийн цөмд болон Монгол улсын улс төр, эдийн засгийн бодлогын цөмд дэвшүүлэн тавих, өсвөр залуу үеэ Үндэстний эх оронч үзэлтэй иргэн болгон төлөвшүүлэхэд оршино.
 Монголын Үндэстний үзэлтнүүд Монгол Үндэстний язгуур эрх ашгийг дээдэлж, монгол Үндэстний ертөнцийг үзэх үзэл, Хасын хуульд тулгуурласан дараах үзэл баримтлалыг дэвшүүлэн тавьж байна.
 Бид санааг хоёрдуулж хүчийг сарниулсан нийгмийн олон чиглэлийг бус “Үнэнд ганц зам төөрөгдөлд түмэн зам хөтлөнө” хэмээх мэргэн сургаалийг мөрдлөгө болгож байна. Бидний нийгмийн чиг баримжаа бол аль нэг олонхи, цөөнхийн болоод шашны, эдийн засгийн бүлэглэлийн эрх ашгаар тодорхойлогдох бус харин бидний амьдрахуйн, оршихуйн утга учир болон Монгол үндэстний язгуур эрх ашгаар тодорхойлогдоно. Иймээс Монголын Үндэстний үзэлтнүүд Монгол Улсын нийгмийн чиглэлийг Үндэстний Хөгжил Дэвшил хэмээн томъёолж байна. Энэ нь зүй тогтолд нийцэнэ хэмээн үзнэ.
 • Тэрхүү Үндэстний Хөгжил Дэвшил-д биднийг хүргэх үзэл санаа бол Үндэстний эрх ашгийг эрхэмлэгч Үндэстний үзэл санаа мөн гэдэгт бид бат итгэж байна. Иймээс үзэл санааны хувьд бид Үндэстний үзлийг тунхаглаж байна.
 • Бид Монгол Улсын улс төр, эдийн засгийн бодлогын цөм нь Үндэстний язгуур эрх ашиг мөн хэмээн үзэж байна. Иймээс цөөнхийн болоод олонхийн эрх ашиг, шашны болон эдийн засгийн бүлэглэлийн мөн хувь хүний эрх ашиг нь Үндэстний эрх ашигт захирагдаж байвал зохино хэмээн Монголын Үндэстний үзэлтнүүд үзэж байна.
 • Бид Монгол Улсын Үндсэн хуулийн цөмд Монгол Үндэстний эрх ашиг байх ёстой гэж үзэж байна. Үндэстний эрх ашгаас Үндэстний үзэл эхэлнэ. Иймд бид Монголын төр Монгол Үндэстний эрх ашгийг улс төр, эдийн засгийн бодлогынхоо цөмд тавьж, Монгол хүний хийж бүтээх, цогцлоон байгуулах боломж бололцоог хууль эрх зүйн үүднээс зөв бүрдүүлэн өгч чадаж баймааж нь Үндэстний эрх чөлөө, Тусгаар тогтнол , Халдашгүй дархан байдал, Үндэстний генийн сан цэвэр байх явдал бэхжиж, нийгэм, соёл, шинжлэх ухааны бүх салбарт Монгол Үндэстэн хөгжин дэвших үүд хаалга бүрнээ нээлттэй байх болно хэмээн үзнэ.
 • Бид нийгмийн харилцаа шударга үнэн дээр тулгуурлаж байхыг хүсч байна. Монгол Улсын хууль Монгол Үндэстний эрх ашигт эн тэргүүнд үйлчлэх нь төр хүчтэй байхын үндэс мөн хэмээн Монголын Үндэстний үзэлтнүүд үзэж байна.
 • Бид идиализм, материализм, арга билгийн сургаалиас илүүтэйгээр Монгол Үндэстний язгуур гүн ухаан Мөнх галын гүн ухаанд тулгуурлахыг эрхэмлэж байна.
 • Бид Монгол Үндэстэн өөрийн газар нутаг дээр бүрэн хяналтаа тогтоосон Бүрэн эрхт эзэн нь байна гэж үзнэ. Бид эрх ашгаа худалдахгүй, бид газар нутгаа худалдахгүй. Иймээс “Газар бол Улсын үндэс” гэсэн Хүн гүрний эзэн хаан Модуны гэрээсэнд, “Миний нутгийн газраас Бурхан гуйсан ч бүү өг” хэмээсэн Их хаан Галдангийн гэрээсэнд Монголын Үндэстний үзэлтнүүд үнэнч байхаа мэдэгдэж байна.
 • Монгол Улс, Монгол төр, Монгол Үндэстэн оршин тогтнох тулгуур үндсүүдэд мөн Монгол Үндэстний язгуур эрх ашигт санаатай буюу мэдсээр байж халдсан хэн боловч харийн этгээд бөгөөс дайсан, дотоодын этгээд бөгөөс Улс болоод Үндэстнээс урвагч мөн. Улс, Үндэстнээс урвагч гэдэг бол аливаа тахлын нянгаас ч нэн аюултай! Улс, Үндэстнээс урвах гэмт хэрэг нь нийгэмд үйлдэгдэж буй бүх гэмт хэрэгтэй харьцуулахад хамгийн аюултай бөгөөд ноцтой нь юм. Энэ гэмт хэргийн хор хохирлыг тооцох ч боломжгүй! Мартаж үл болно мартвал мөхнө хэмээн Монголын Үндэстний үзэлтнүүд үзэж байна.
 • Бид Монгол Үндэстний хүн ардыг эх орондоо харийнханд боолчлогдхыг хүлээн зөвшөөрөхгүй. Тиймээс бид аливаа ард түмэнтэй найрсаг харилцааг эрхэмлэх хэдий ч дээрэнгүй, ёс бус, эрх тэгш биш харилцааг үл хүлцэнэ. Монгол оронд ирж буй гадаадын иргэдийг бид зочины ёсоор хүндэтгэн үзэх бөгөөд зочин маань ч зочины ёсыг сахивал зохино хэмээн үзнэ.
Бид хүчтэйн илрэл нь:
Бид Үнэнийг эрхэмлэн дээдэлж байна
Бид Суу залийг эрхэмлэн дээдэлж байна
Бид Мөнхийн хуулийг эрхэмлэн дээдэлж байна
Бид Мөнх галын гүн ухааныг эрхэмлэн дээдэлж байна
Өнгөрснөөс бид үнэнийг олж харж байна
Ирээдүй биднийг хүсэн хүлээж байна
Иймээс Монгол Үндэстний ирээдүйн сайн сайхан амьдралын төлөө Монголын Үндэстний үзэлтнүүд уриалж байна.
Нэгэн үзэл санаан дор нэгдэгтүн! Үндэстний үзэл санаан дор нэгдэн нягтрагтүн!
Нэгэн эрх ашигт нэгдэгтүн! Монгол Үндэстний язгуур эрх ашигт нэгдэн нягтрагтүн!
Нэгэн цул биеийг ологтүн! Монгол Үндэстний ард хэн боловч Монгол Үндэстэн хэмээх нэгэн биеийн хэсэг мөн болой хэмээв.
Үүний учир өчүүхэн өнгө ба эд мөнгөнд үл хууртан, олон санааг огоорч нэгэн үзэл санаанд нэгдхийг зорив бид, нэгэн эрх ашиг, нэгэн биед цул болон нягтрахыг хүсэв бид. Бидний ариун үзэл санаа бурангуй нийгмийг гийгүүлэх гэрэл болон сацартугай, салхи мэт түгтүгэй, хур болон буутугай.
 Монгол Үндэстний гэрэлт ирээдүйн төлөө
 Мөнх Тэнгэрийн хүчин дор
 Их суу залийн ивээл дор
 Монгол Үндэстэн ялна
 Бүү эргэлз, бат итгэ.

            Эхийг А.Гэрэл УБ хот 2006 он

Мөнх галын гүн ухааны тухайд товчхон

Амь Бие Суу залиа адилхан хамгаалж

Ариун байлгаж чадваас

Аль ч Үндэстэн, ард түмэнд мөхөл үл нүүрлэнэ.              А.Гэрэл                                                         
XX-р зууны дунд үеэс Хүн төрөлхтөн гүн ухааны болон үзэл санааны мухардалд ороод байна. Евроцентризм үнэнд гүйцэгдэж, материалист философи, марксизм нуран унав. Ухамсар материйн тэмцэл төгсөх шатандаа орж идиализм, материализм мухардалд оров. Арга билэг хосын онол хоцрогджээ.

            Иймээс өнөөдөр соёл иргэншил хямарч байна уу? Шинжлэх ухаан хямарч байна уу? гэсэн асуудал хурцаар тавигдах болов. Хүн төрөлхтөнд цоо шинэ философи хэрэгтэй байна гэсэн үзэл санаа дэлхийн нэр хүнд бүхий философичдийн дунд цуурайтаж байна. Эндээс нэгэнт мухардалд ороод буй гүн ухааны сургаалиудыг дагах уу эсвэл ... гэсэн асуулт зүй ёсоор тулгарч байна. Гэтэл Монголын “ардчилагчид” хэмээгчид марксизмаас татгалзсан ч материализмд үнэнч хэвээр үлджээ. Тиймээс “ардчилагчид” материаллаг бүхнийг шүтэж, өнгө мөнгө, эд хөрөнгийг шүтэх үзлийг дэвэргэж, ариун нандин бүхнийг доромжлон гутааж, “бүгдийг зарж болно, худалдаж болохгүй юм гэж Монголд байхгүй” (ардчилалын анхны ерөнхийлөгч П.Очирбат) хэмээн сурталдаж, тэрхүү бусармаг үзэлдээ олон хүнийг итгүүлж чаджээ. Тэдэнд зарж болохгүй худалдаж болохгүй зүйл гэж байхгүй аж. Тэдэнд ариун нандин юм гэж үгүй. Тэд эх орон, газар нутаг, тусгаар тогтнол гэдэг ойлголтыг мэдэхгүй. Эх орон гэж юу яриад байгаа юм бэ? Чи юун эх оронч юм, эх орон гэж байдаггүй юм хэмээн УИХ-ын танхимд Б.Батбаяр (Баабар) хэмээгч өмднийхөө халаасанд гараа шаан таахалзаж байв. Тиймээс тэд тэрхүү эрхэм нандин зүйлсийг буюу эх орон, газар нутаг, тусгаар тогтнолыг маань хэдэн халтар цаасаар хэнд ч хамаагүй худалдаж байна. Халуун хайрандаа өлгийдөж өсгөсөн Монгол үндэстнийг тэд гахай нохойгоор нь дуудна. Ийм бусармаг үзэл номлолыг тээгчид “ардчилалын” хэмээх он жилүүдэд Монголын төрийг зайдагнаж, Монгол улсын хууль, эрх зүйн актуудыг энэхүү бусармаг үзэл номлолдоо нийцүүлэн гаргах болов.

            Харин дээрх асуудалд бид буюу Монголын Үндэстний үзэлтнүүд олон мянганы шалгуурыг даван туулж, өнөө бидэнд өвлөгдөн ирсэн Монгол үндэстний язгуур гүн ухаан Мөнх галын гүн ухааныг дэвшүүлэн тавьж байна. Монгол Үндэстний ертөнцийг үзэх үзэл, оршихуйн чиндад хүрсэн гүн ухаан нь наанадаж 8000-н жил, цаашилбал 20000-30000-н жилийн асар их мэдлэг, мэргэн ухааны цогц байсныг өнөөдөр шинжлэх ухааны олон зүйлийн судалгаа шинжилгээ нэгэнт нотлон харуулсаар байна. Тиймээс Үндэстний үзлийг тунхаглагч Үндэстэн Нэгдэл Мөнх галын гүн ухааныг оюун ухааныхаа гол тулгуур, үзэл баримтлалынхаа гол цөм хэмээн томъёолсон юм.

            Ойлголт бол тухайн юм, үзэгдлийн хамгийн гол гол шинж байдлыг илэрхийлдэг сэтгэхүйн хэлбэр мөн. Гол шинж байдал нь уг юмс үзэгдлийн мөн чанартай салшгүй холбоотой байж түүний оршихуйг нөхцөлдүүлдэг. Өөрөөр хэлбэл гол шинж байдлаа алдсан юм, үзэгдэл уг юм байхаа больдог.

Хэрэв Мөнх галын гүн ухааны үүднээс юмс, үзэгдлийг ойлголтын хувьд авч үзвэл тухайн юмс, үзэгдэлд үндсэн гурван шинж байдал байх ёстой хэмээн үзэж, тухайн шинж байдлууд юмс, үзэгдэлд ямар харьцаатай, яаж илэрч буйгаар нь юмс, үзэгдлийн хувирал өөрчлөлт, хөгжил хөдөлгөөн, орших эс оршихийг тодорхойлох бүрэн боломжтой юм.

            Мөнх галын гүн ухаанаар сэдхивэл юмс, үзэгдлийн хөдөлгөөний үндэс нь амь, харин түүний хөдөлгөөнийг удирдан зохион байгуулагч нь буюу хөгжлийг залуурдагч нь оюун ухаан юм. Эндээс аливаа юмс, үзэгдлийн хувирал өөрчилөлт, хөгжил хөдөлгөөнийг зүй тогтол буюу оюун ухаан удирдан чиглүүлнэ. Үүний тулд тухайн юм, үзэгдэл амин шинж байдалтай байх ёстой. Хэрэв амин шинж байдал үгүй бол хувирал өөрчилөлт, хөгжил хөдөлгөөн, оюун ухаан гэсэн ойлголт үл оршино.

            Мөнх галын гүн ухаанаар юмс, үзэгдлийг таньж мэднэ гэдэг нь тухайн юм, үзэгдлийг амь, бие, оюун ухаан гэсэн үндсэн гурван шинж байдалд цогцоор нь авч үзхийг хэлнэ. Энэ гүн ухааны үүднээс юмс, үзэгдлийг шинжлэн судлах аваас өнөөгийн Хүн төрөлхтний өмнө тулгараад байгаа олон асуудал нэг мөр болж, шинжлэх ухааны бүх салбарт үсрэнгүй хөгжлийн эрин үе ирэх юм хэмээн би бээр үзэж байна.

Шинэ зуун, шинэ мянганд Мөнх галын гүн ухаан дахин асан бадрах өлзий учирал эх өлгий нутаг, эх Монгол түмэнд заяасан нь агуу их аз заяа бөлгөө. Хүлээн авч хүндэтгэн дагахыг Монгол түмний  мэргэн оюун мэдтүгэй.

                                               

                                                                   А.Гэрэл

                                                                                         Гуравдугаар шинэ мянганы анхдугаар он

Эх орондоо хайртай хүн бүхнийг бурхан өршөөг

Эх орныхоо тусгаар тогтнолыг тойрон ард нийтээрээ нэгдэн нягтрах их үйл хэрэг биднийг дуудаж байна... Аль ч намын гишүүн, ямар ч албан тушаал, хэр бэл бэлчинтэй байг тэр хамаагүй бүгд л тусгаар тогтнолынхоо төлөө багцалсан сум шиг, атгасан шагай шиг нэгдэх цаг хэдий нь боллоо! Албан тушаал, алдар нэрийн төлөө бус "Тусгаар тогтнол"-ынхоо л төлөө үхэн хатан тэмцэх сүүлчийн цөөн жил үлдлээ!

Хэрвээ бид Газрын хувьд шилжүүлж, Байгаль дэлхийгээ сүйтгэн уул уурхайгаар ирээдүйг бий болгоно гэсэн бодолтой байвал өвөг дээдсийн минь амь бие, сэтгэл зүрхээ зориулж бий болгосон энэ Аугаа Монгол улсыг байгуулсан хэрэг юун билээ? Одоогийн Монгол хүн болгон идэх хоол, авах цалингийнхаа төлөө  өнөө маргаашаар амьдрасаар байна. Бид цаашид "Мандан бадрах уу? Мөхөх үү?" гэсэн сүүлийн цөөн жил бидэнд үлджээ.
Та оюунлаг мэлмийгээрээ тунгаан бодох биз!
Ардчилал гэдэг нэрээр одоогийн Төрийн толгойд гарсан эрх мэдэлтнүүд эцэг өвгөдийн минь цусаа урсган байж хамгаалсан Халхын голын хөндийг, Оюу-Толгой, Таван-Толгой гээд үнэтэй цайтай бүхий газар нутгийг минь харийнханд болон уул уурхайн компанид шилжүүлжээ. Монголын ард түмэний сайхан амьдралыг бий болгох тэр их эрдэс баялаг юуны тулд, хэний халаасанд очив?

Эх орны хишиг гэсэн нэрийн дор Хүний хөгжил 20000,  Төрийн сан 500000, Оюутны тэтгэлэг 70000, Тэтгэвэр гэх аар саар мөнгөөр арван жилийн сурагчид болоод Оюутан залуус биднийг, өвөө эмээ бид бүхэнд энэ бүхнийг өгч харин жил жилээр таварын үнэ, бинзений үнийг нэмсээр ард түмний минь амьдрал доройтсоор байна. Харин эрх баригчид маань цаагуураа юу хийнэ вэ? Тэд бидний нүдийг хариулж харин бидний сайхан амьдралд зориулах ёстой Таван-Толгой, Оюу-Толгойн эрдэс баялагыг хувьдаа завшсаар байна.
Хүн гүрний хаан Модун: Газар бол улсын үндэс. Ойрад Монголын хаан Галдан: Миний нутгийн газар шорооноос бурхан гуйсанч бүү өг! гэсэн гэрээслэлийг бид уландаа хаяж эрх баригчид газрыг зарж гол мөрөн, булаг шанд, нуур цөөрөм, идэх хоол, амьдрах газаргүй болгож, Урдаас өргөн хэрэглээний бүх эд материал, бараа бүтээгдэхүүнийг авч эрээл мэнд, эд баялагаараа хохирох орчинг бидэнд бүрдүүлж өгсөн байна. Та үүнийг харж байна уу...? 
Монгол улсын төрийн шагналт яруу найрагч Зундуйн Дорж: Хэл хил мал гуравтайгаа хэн баян Монгол баян гэж хэлсэн. Харин бид Эх хэлээ, Газар нутгаа, мал маллах талгүй болтол нь сүйтгэсэн байна!
Энэ нь бидний Монголоо гэх сэтгэл унтарсанд, Монгол хүн Европ, Америкийн соёлд ууссан нь магад үнэн буй за!
“Европ Азиас давуутай байгаа нь хэн нэгний боддог шиг байгалийн мөнх хууль бус хийгээд манай соёл иргэншилийг давуутай гэх нь ердөө зүүд” гэж Нэрт гүн ухаантан, Математикч Бертран Рассел хэлжээ. Үүний цаад утга санаа нь: Бид бол Азиас суралцаж ирсэн учраас биднийг соёл иргэншил, хөгжил дэвшлээр давуу гэж бодох хэрэггүй гэж тэрээр тодоос томруун хэлж байна. Харин Монгол залуус маань хэнийг дагаж юу уруу яваад байна вэ? Та гишгэсэн мөрөө эргэн хараач! Танд юу үлдсэн юм бэ? Та юуг олж авав...?
Монгол улсын маань Тусгаар тогтнол, Үндэстний эрх ашиг хоосрон үгүй болж байна. Үүнийг та бид хараад суух уу?  Бид ард нийтээрээ нэгэн үзэл санаан дор нэгдэн нягтарч Монголоо гэсэн сэтгэлээр Аугаа Монгол улсаа мандан бадраах их үйл хэрэг биднийг дуудаж байна!

Эх орондоо хайртай бүхнийг бурхан өршөөг! 

Эртний Шар мөрний соёл иргэншил

МЭӨ IV-III мянганы тэртээ эртний өмнөд нутгийн ард түмний /одоогийн хятадын/ түүхэнд асар том өөрчлөлт оруулсан нэгэн үйл явдал болжээ. Тэр бол Төв Азийн өндөр соёл иргэншил бүхий нэгэн аймаг Шар мөрний хөндийд довтлон ирж суурьшсан явдал байлаа. Тэд багширсан их хонь, үхэр сүрэгтэй иржээ. Харийн тэр аймгийнхан газар тариалан ч эрхэлдэг, орон байшин барихдаа сайн, хөгжил бүхий нийгмийн байгууламжтай байв. Тэд Шар мөрний хөндийд суурьшиж, өөрийн төр улсаа байгуулжээ.  Тэд олон зуун жилийн турш Шар мөрний хөндийгөөр тархан суурьшиж, өмнөд нутгийн бүдүүлэг ард түмний дунд хамгийн эртний бөгөөд анхны соёл иргэншлийн үрийг тарьжээ. Энэ үеийн өмнөд нутгийн уугуул хүмүүс соёл иргэншлийн хувьд жирийн зэрлэгүүд байв. Тэдэнд Улс байтугай аймгийн зохион байгуулалт ч байсангүй. Ерөөс тэд соёл иргэншилтэй байсан гэх ул мөр өнөөг хүртэл илрээгүй билээ. Тиймээс Шар мөрний хөндийн анхны соёл иргэншлийг Төв Азийн нүүдэлчид бүтээжээ. Харин нутгийн уугуул иргэд тэдгээр нүүдэллэн ирэгсдийн соёл иргэншилд шууд дагаар орж, тухайн нийгмийн доод давхарааг бүрдүүлэх болжээ. Нүүдэллэн ирэгсэд Шар Мөрний хөндийд хот суурингууд босгож, газар тариалан эрхэлж, мөн гар урлалыг хөгжүүлж байв. Тэдний ертөнцийг үзэх үзэлд олон ургальч хэлбэрээр оршиж байсныг археологийн болон түүхийн баримтууд гэрчилж буй юм. Хятадын 4 том соён гэгээрүүлэгчийн анхных нь хэмээгдэх домогт их эзэн хаан Хас /хятадаар Фуси/ МЭӨ XXIX зуунд амьдар байсан мэдээ бий. Энэ цаг хугацаа Төв Азийн эртний соёлт ард түмний Шар Мөрний хөндийд довтлон очиж суурьшсан цаг хугацаатай тохирдогийн зэрэгцээ Хасыг хожмын хятадууд хойд зүгийн нүүдэлчин төрхтэй хэмээнэ. Мөн Хасыг анхны дүрс бичгийг зохиосон гэх ба найман хүлэлийг ч зохиосон гэлцэнэ. Цаг хугацаа улиран өнгөрч /МЭӨ 2500-1800/ Шар мөрний хөндийн улс газар нутгаа тэлж, хот суурингуудыг өргөтгөж, газар тариалан, гар урлалыг эрчимтэй хөгжүүлж байв. Улс төрийн амьдралд ч нилээд өөрчлөлт гарч, хаан ширээг үе улируулан залгамжлах болжээ. Шан улсын үе /МЭӨ 1800-1100-аад оны үе/ МЭӨ XVIII зууны үед олон хотууд болон овог, аймгийг нэгтгэн Шан улс байгуулагджээ. Энэ үед хүрэл зэвсэг хэрэглэх болж багаж зэвсэг сайжран, газар тариалан ихээхэн хөгжив. Хотууд хөгжиж, хүчирхэг бэхлэлт бүхий засаг захиргааны төв – “Нийслэл” хэмээх ойлголт бий болов. Гар урлал өндөр хөгжсөн нь тэр үеийн томоохон хот Анъянаас олдсон гоёмсог хийц бүхий хүрэл савнуудаас тодорхой харагдана. Эдгээр олдворууд нь Сибирь болон Монголын уугуул нутгаас олддог археологийн одворуудтай цаг хугацааны болон хийц магийн хувьд ижил төстэй зүйл их байдаг байна. Энэ үеийн нэг том ололт нь МЭӨ XV-XIV зууны үед Шар мөрний хөндийд бичиг үсэг үүссэн явдал юм. Анхны бичиг үсгийн дурсгалууд Анъян хотоос хэдэн мянгаар олджээ. Анхны бичээсүүдийг яс, мод, яст мэлхийн хуяган дээр бичсэн байна. Энэ үед /МЭӨ XV-X/ Шар мөрний хөндийн улсад натур философи үүссэн гэж үздэг. Шан улсын үеийн булш элбэг байдаг ба тэндээс археологичид эртний түүх соёлын дурсгалт зүйлүүдийг олныг олж илрүүлжээ. Шан улсын соёл иргэншил бол Шар мөрний хөндийн анхны соёл иргэншлийг бүтээгчид бүрдүүлж байв. Жоу улс /МЭӨ 1027-255он/ Шан улсын хүчин сулрах үед Жоу нар хүчирхэгжиж МЭӨ 1027 оноос шинэ улс байгуулагдаж, түүнийг түүхэнд Жоу угсааны үе хэмээн тэмдэглэжээ. Жоу улс засаг төрийн хэлбэр, аж ахуй, соёл, бичиг үсгийн хувьд Шан улсыг шууд залгамжилсан байна. Нийгмийн дээд давхрааг мөн л анхны иргэншлийг бүтээгчид бүрдүүлж байв. МЭӨ VIII зууны эхээр Жоу улсыг Жүнгийн /Тангууд, Түвдийн өвөг дээдэс/ аймгууд довтлох болж мөн хойд талаас нь одоогийн Ордос орчмоос Ди нар /Одоогийн Монголчуудын өвөг дээдэс/ довтолж МЭӨ VII зууны үед Ди нар Шар мөрний хөндийн сав орчмын нилээд газрыг өөртөө нэгтгэв. Ийнхүү Жоу улс бутарч овог аймгууд өөр хоорондоо өрсөлдөн тэмцэлдэх явдал МЭӨ VII-III зуун хүртэл үргэлжилжээ. Жоу улсын үед Шар мөрний хөндийд төмөр зэвсэг хэрэглэх болж, аж ахуйн бүх салбарт багаж зэвсэг сайжран, газар тариалан, гар урлал, хотын хөгжил түргэсэв. Хөгжил буурай өмнө зүгээс хүмүүсийг олноор авч ирж боолчилж байв. Энэ үд нэгэн онцлог үйл явдал болсон нь Жоугийн бутрал нийгмийн дээд давхрааныханд хүнд цохилт өгсөнөөс тэрхүү дээд ангийнхан амьдрахын эрхэнд бүдүүлэг буурай өмнөд нутгийн ард түмэнд соёл иргэншлийг зааж эхэлсэн явдал байлаа. Жоугийн эрх мэдэлээ алдсан дээд давхрааныхнаас “Жү” буюу “Эрдэмтэд”-ийн “Ся” буюу “Дайчид”-ын давхраа төрөн гарсан юм. Энэхүү Жү, Ся давхрааныхан хожмын хятадын түүхэнд үнэлж баршгүй үүрэг гүйцэтгэсэн байна. Жү давхраанаас их соён гэгээрүүлэгч Күн /Хүн/ төрөн гарч, анхны ёс зүй, ёс суртхууны гол гол зарчмуудыг номлосон сургаал боловсруулсан билээ. Мөн тэрээр “Эрдмээр удирдаж, ёслолоор тэгшитгэсэн төр улс” байгуулхыг зорьж, нэгдмэл төрийг чухалчилж байв. Гэвч Күнзийг сонсох хүн тэр үед маш ховор байсан гэдэг. Даяанч эртэмтдээс Ян Жү төрөн гарч даосизмийг үндэслэсэн гэж үздэг. Ся давхраанаас Мо ди төрөн гарч “Даяар ерөнхий хайрыг” номлож, дайчдын мэргэжлийн ёс зүйг боловсруулж, түүний зохистой үндэслэгээг бий болгожээ. Ийнхүү Жоу улсын үед Шар мөрний хөндийд философи сонгодог утгаараа хөгжжээ. Энэ үеийг МЭӨ VI-III зуунд хамааруулж үздэг. Энэ үед дүрс бичиг хэд хэдэн янзаар өөрчлөгдөж, төгөлдөржсөн байна. Төв Азиас довтлон ирсэн аймаг Шар мөрний хөндийд суурьшаад 26-н зууныг үдсэн байлаа. Он цаг улирхын эрхээр Шар мөрний соёл иргэншлийг бүтээгчид өмнөд нутгаар тархан суурьшиж, нутгийн уугуул иргэдтэй цус холилдон уусах явц ихэсчээ. Цин улсын үе /МЭӨ 255-207 он/ Жоугийн баруун нутгийн жижиг аймгийн нэг Цин, Жоугийн нэрийн төдий хаанчлалыг унагаж, МЭӨ 255 онд Цин улсын хаачлал эхэлжээ. Цин угсаааны эхний гурван хааны засаглал удаагүй бөгөөд МЭӨ 246 онд Ин Чжэн гэгч гарч иржээ. Хожим түүнийг анхны эзэн хаан гэсэн утгаар Ши хуанди /Хан-Тэнгриᠾ/ хэмээн нэрлэх болжээ.Тэрээр өөрийн захиргаанд орсон орон нутгийг олон тойрог, муж болгон хувааж нутгийн захирагчдыг томилжээ. Мөнгөний шинэтгэл хийж, цэргийн хүчийг нэмэгдүүлж, нэг хүн гэмт хэрэг хийвэл гэр бүлээр нь шийтгэж, боол болгох хатуу хууль тогтоов. Ши Хуанди Шар мөрний хөндийд 2700 орчим жилийн турш олон эзэн хаан ээлжлэн төр барьж ирснийг үгүйсгэж, өөрийгөө “Хятадын анхны эзэн хаан” хэмээн түүх өөрөөс нь эхэлж байна гэж үзэхийг шаардаж байв!! Тэрээр өнгөрсөн үеийн тухай өгүүлсэн бүх ном зохиол, ялангуяа Күнзийн сургаалыг баримтлагчдын ном зохиол, болон түүхийн номнуудыг шатааж, бүрмөсөн устгахыг тушааж байлаа. “Өнөө үеийг дорд үзэн өнгөрсөн үе рүү тэмүүлэгчдийг төрөл төрөгсдийн хамт цаазлах болно” гэж Ши хуанди зарлиг гаргаж байв. Тэрээр хэлсэн үгэндээ ч хүрч байжээ. Ном зохиолоо нуухыг оролдсон олон зуун эрдэмтдийг тэрээр амьдаар нь булжээ. Ном уншигчдыг ч мөн шатаах буюу амьдаар нь булхыг тушааж байв. Ши хуанди хятадын их цагаан хэрмийг бариулж эхэлсэн юм. Хожим хятадын түүхч Сыма Цяны бичсэнээр цагаан хэрмийг барих ажил нь хамгийн хүнд хамгийн аймшигтай ажил байсан гэдэг. МЭӨ 221 онд Хүн гүрнийг эсэргүүцэн нийт хятадын хант улсуудыг нэгтгэж “Жун-го” буюу “Дундад иргэн” гэсэн үзал санаан дор хятадын анхны төвлөрсөн Цин улс байгуулагджээ. Энэ үеэс Цин /China/ улсыг буюу өнөөгийн хятадыг Дундад иргэн /Жун-го/ улс гэх болсон байна. МЭӨ 210 оны орчим Ши Хуанди үхжээ. МЭӨ 207 онд Цин улс мөхөв. Энэхүү Цин улс байгуулагдсанаар хятад /нанхиад/ үндэстэн төрөн гарч ирсэн бөгөөд Хятад үндэстний улс төрийн түүх Ин Чжэний буюу Ши хуандийн үзэж байснаар Цин улсын хаанчлалаас эхэлсэн байна. /Гэвч Ин Чжэн бол цэвэр хятад хүн биш байлаа/. Харин хятад гэж нэрлэгдэж амжаагүй байсан тэрхүү зэрлэг, буурай ард түмний хувьд Жоу /МЭӨ 1027-МЭӨ 255 он/, Шан /МЭӨ 1800-1100-аад оны үе/ болон Хасын хаанчлалын үеэс эхэлсэн эртний иргэншлийн үе /МЭӨ XXX-МЭӨ 1800-аад оны үе/ бол тэдний хувьд харийн иргэншлийн нөлөөн дор явсан үе байв. Цин улсыг байгуулж, Хятад нэрийг зээлдэж үндсэтэн болтлоо тэд, Төв Азийн соёл иргэншлээс 27-н зууны турш суралцсан байна!

                                                                                                                                      А.Гэрэл